Paydaşlar arasında el atmanın önlenmesi davası bir diğer adıyla müdahalenin men’i davası, ayni hak sahibi olan kişinin bu haklarının diğerleri tarafından haksız yere engellenmesi, müdahale edilmesi durumunda açılan dava türüdür. Kira gibi kişisel haklara sahip kimseler de haklarında yapılan mülke tecavüzü engellemek adına el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir. Şahsi ya da ayni hakkın kullanılmasının haksız şekilde engellenmesi, zorlaştırılması ya da kısıtlanması durumunda hak sahibi olan kişi bu ihlallerin ortadan kalkması için fiilleri gerçekleştiren kişi ya da kişilere karşı müdahalenin men’i davası açabilmektedir. El atmanın önlenmesi davasıyla mülkiyet hakkı ya da intifa hakkı gibi ya da kira gibi hakların zarar verici fiillere karşı korunması için yasalar çıkarılmıştır. Örneğin bir konuta haksız şekilde birine karşı el atmanın önlenmesi davası açılabilir. Aynı şekilde bu evde kullanım hakkına sahip olan sınırlı ayni hak sahibi kimse ya da kira sözleşmesi ile kiracı olan kişi de müdahalenin men’i davası açabilmektedir.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda yer alan madde 683’e göre bir mülkün sahibi olan kimse hukuk çerçevesinde o mal üzerinde dilediği gibi yararlanma, kullanma ve tasarrufta bulunma haklarına sahiptir. Mülk sahibi, malı haksız bir şekilde elinde bulunduran kişiye karşı istihkak davası açabilir. Ayrıca her türlü haksız müdahalenin men’i de dava edebilmektedir. El atmanın önlenmesi davasını açan şahsi ya da ayni hak sahipleri bu dava ile ecrimisil davası da açabilmektedirler.
Paydaşlar Arasında El Atmanın Önlenmesi Davası Şartları
Paydaşlar arasında el atmanın önlenmesi davası için bazı şartların karşılanıyor olması gerekmektedir. Bu dava, aşağıda verilen üç durumun gerçekleşmesi durumunda açılabilmektedir.
Ayni ya da Kira Gibi Şahsi Hak Sahipleri
Taşınabilir ya da taşınmaz malda ayni hak olan mülkiyet hakkı sahibi ya da sınırlı ayni hak sahipleri, haksız müdahalelere karşı el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir. Üstelik hukuki ilişkiye dayanan şahsi haklarını ispatlayan kişisel hak sahibi olan kimse de müdahalenin men’i davası açabilmektedir. Örnek vermek gerekirse bir taşınmazı mülkiyet hak sahibi birinden kiralayan kiracı, kiraladığı taşınmazın haksız yere işgal edilmesi durumunda işgal eden kişiye el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir.
Taşınmaz mallarda tapuda ayni hak sahibi olan kişiler, el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir. Taşınan mallarda ise zilyetlik mülkiyet karnesi gerektiğinden ayni hak ispat edilmelidir. Paylı mülkiyet ya da elbirliği mülkiyet durumlarında her bir ortak el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir. El atmanın önlenmesi davası açan kişinin payı oranında değil de malın tümü hakkında el atmanın önlenmesi kararı verilir.
El Atmanın Haksız Olması
Ayni ya da şahsi hakka yanlış ya da haksız şekilde el atılmış olduğu durumlarda dava açılabilmektedir. Haksız el atma doğrudan şahsi ya da ayni hakka yapılan, çeşitli şahıs ya da aracı kullanılarak da yapılabilmektedir. El atma doğrudan insan tarafından yapılabileceği gibi dolaylı olarak da gerçekleşebilen bir durumdur. Örnek vermek gerekirse bir taşınmazın çevresine zarar vermek, manzarasını önlemek dolaylı el atma iken o taşınmaza insan eli ile zarar vermek doğrudan el atmaya girmektedir.
Şahsi ya da ayni hakka yapılan müdahaleler bir yasa veya sözleşmeden kaynaklanıyorsa bu durumda ortada haksız yere el atma durumu söz konusu olmamaktadır. Ayni hak üzerinde gerçekleşen müdahalenin haksız olması için hukuka uygun biçimde feshedilmiş kira sözleşmesine dayanarak taşınmazı kullanan ya da faydalanan kimse, sözleşmenin söz konusu olduğu bir hakkı kullanırsa bu durumda haksız el atam söz konusu olamaz.
El Atmanın Başlamış Olması ya da Başlama Tehlikesinin Olması
Paydaşlar arasında el atmanın önlenmesi davası açılabilmesi için taşınmaz ya da taşınır mallar üzerindeki şahsi ve ayni hakka el atılmış olması gerekmektedir. Aynı şekilde bu mallara el atma tehlikesinin varlığından bahsedilmelidir. El atmanın ilerleyen zamanlarda gerçekleşebilecek olması, önceden el atmanın önlenmesi davası açılması konusunun önünde bir engel oluşturmamaktadır. El atmanın önlenmesi davası ayni hakka el atmanın son bulması ya da el atma tehlikesinin önlenmesi için açılmaktadır.
Paydaşlar Arasında El Atmanın Önlenmesi Davasında Yer Alabilecek Ek Talepler
El atmanın önlenmesi davası haksız yere el atmanın sonlanması için açılan bir davadır. Bazen haksız el atma, ayrı bir zararın oluşmasına neden olabilir. Şahsi ya da ayni hak sahibi kimseler haksız el atma yüzünden oluşan zararın giderilmesini de talep edebilmektedirler. Haksız el atma durumunda zararın giderilmesi için talep edilebilecek bazı şeyler şunlardır:
- Haksız müdahale ile müdahale edilen taşınmazın üzerinde muhdesat mevcutsa, muhdesatın yıkımı ya da kaldırılması talep edilebilmektedir. Taşınmaz üzerinde kötü niyetli ve haksız bir şekilde bina inşaatı gerçekleşmişse bu durumda bu binayı inşa eden kişinin bu inşası muhtesat olarak geçmektedir. Mülkiyet hakkı sahibi kişi bu binanın yıkılmasını talep edebilmektedir.
- Ayni ya da şahsi hak sahibi, haksız el atmadan dolayı zarar görmüş ya da bozulmuş olan malın eski haline getirilmesini talep edebilir.
- Ayni y a da şahsi hak sahibi olan kişi, haksız işgale uğrayan mal için ecrimisil yani haksız yere işgal tazminatı talep edebilmektedir.
El atmanın önlenmesi davasında bu şartlar, hak sahibi olan taraf tarafından talep edilebilmektedir. Eğer kişi bu hakları talep etmezse bu durumda haklar kendiliğinden talep edilememektedir. Örnek vermek gerekirse mülkiyet hakkına sahip olan kişi el atmanın önlenmesinin yanı sıra yıkım ve ecrimisil talep etmekteyse bu durumda dava dilekçesine bu taleplerini eklemesi gerekmektedir.
El atma durumu haksız olduğunda elbirliği mülkiyetindeki her ortak paylı mülkiyetteki her paydaş, üçüncü kişilere karşı el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir. Mülk üzerinde hak sahibi olan kişiler birbirlerine karşı el atmanın önlenmesi davası açabilmektedirler. Paylı mülkiyette taşınmazdan yararlanamayan kişi, buna engel olan diğer paydaş ya da paydaşlardan payına vaki el atmanın önlenmesini isteyebilmektedir. Elbirliği mülkiyetlerinde de hak sahiplerinden biri öteki hak sahiplerinin onayını almadan ya da mirasa temsilci aramadan tek başına ortak olan taşınmazdan yararlanmasına engel teşkil eden ortaklara el atmanın önlenmesi davası açabilmektedir. Fakat dava açılan paydaşın payına karşılık olarak çekişmesiz kullandığı bir kısım varsa açılacak el atmanın önlenmesi davasının onaylanma durumu yoktur.
Paydaşlar Arasında El Atmanın Önlenmesi Yargı Süreci
Paydaşlara arasında el atmanın önlenmesi davası pek çok yargılama aşamasından geçer. Bu davada zaman aşımı 7 yıl olarak kabul edilmektedir. Ayrıca el atmanın önlenmesi davasında dava konusu mülkün değeri üzerinden nisbi harç yatırılması gerekir. El atmanın önlenmesi davasındaki bir diğer unsur ise ispattır. İspat yükü şahsi/ayni hak sahibi olan davacıya aittir. Bu duruma Türk Medeni Kanunu madde 6’da yer verilmektedir. Davacı, şahsi ya da ayni hakkını ve bu haklarına haksız şekilde müdahale edildiğini ispatlamakla yükümlüdür.
El atmanın önlenmesi davasında görevli mahkeme vardır ve bu mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yerdeki mahkemedir.
