İş mahkemelerinde görülen işçi davalarında, en çok talep edilen tazminat türleri kıdem ve ihbar tazminatlarıdır. İşçilerin çalışmış oldukları sürelerde almış oldukları işçi ücretlerinin yanında, işverene yıllar boyu vermiş oldukları hizmetlerin karşılığı ve bir yandan da işinin garantisi olarak iş kanununda kıdem ve ihbar tazminatları öngörülmüştür. Peki kıdem tazminatı alma şartları nelerdir.
Şayet işçilerinde uzun süre bir iş yerinde çalışmaları ve belirli bir iş kolunda uzmanlaşmaları, o iş koluna bir denli bağlanmak anlamına gelmektedir. Bundan dolayı işverenin bir anda işçinin işine haksız olarak son vermesi halinde işçiyi bir süre idare edebilecek bir tazminat iş kanunu tarafından korunmaktadır.
Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı, bir çalışanın çalışmış olduğu işyerinde belirli bir süre çalıştıktan sonra işten ayrılması veya işten çıkarılması durumunda hak kazanması halinde aldığı bir tür işçi tazminatıdır. Kıdem tazminatı, işçilerin işten çıkarılmaları veya işten belirli sebeplerle ayrılmak zorunda kalmaları durumunda ekonomik olarak korunmalarını sağlamak amacıyla uygulanan bir iş hukuku kavramdır.
Kıdem tazminatı alabilmek için bir çalışanın belirli bir işyerinde belirli bir süre boyunca (genellikle yıl cinsinden) çalışmış olması gerekmektedir. Bu süre ülkemizde en az 1 yıl olarak uygulanmaktadır. Davacı işçinin işten ayrılma veya işten çıkarılma sebebi kıdem tazminatına hak kazanılması için önem arz etmektedir. İşçinin kendi isteği dışında haksız olarak işten çıkarılması halinde farklı, disiplinsizlik veya diğer belirli nedenlerle haklı olarak işten çıkarılması halinde farklı hukuki sonuçlar meydana gelmektedir.
İşçinin kıdem tazminatının miktarı, çalışmış olduğu iş yerindeki hizmet süresine ve aldığı ücrete bağlı olarak hesaplanır. İşçinin çalışmış olduğu ücret hesaplanırken son ücreti baz alınarak kıdem tazminatı hesabı yapılmaktadır. Ancak öncelikle kıdem tazminatı alma şartları işçinin uhdesinde bulunmalıdır.
Kıdem tazminatı hakkınızı anlamak ve talep etmek için iş sözleşmenize dikkat etmeniz gerekmektedir. Eğer kıdem tazminatı hakkınızı alamadığınızı düşünüyorsanız, bir iş avukatı ile görüşmek faydalı olabilir. Ayrıca ihbar tazminatı hakkında bilgi almak için “İhbar Tazminatı Şartları” konulu makalemizi inceleyebilirsiniz.
Kıdem Tazminatı Alma Şartları Nelerdir?
İşçinin işverenden kıdem tazminatı alabilmesi için 4857 sayılı İş Kanunu’nda birtakım şartlar öngörmüştür, şayet her çalışan iş kanunu kapsamında kalmamaktadır. Ancak her ne kadar iş kanunu tarafından bu çalışmalar korunmamakta ise çoğu zaman başkaca kanunlarla diğer çalışanlarda korunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre kıdem tazminatı alma şartları şu şekildedir:
4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçi statüsünde olmak: Yukarıda da belirtildiği üzere bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için mutlak suretle 4857 sayılı İş Kanunu’nda sayılan işçi guruplarından olması gerekmektedir.
En az bir yıl süre ile çalışmış olması: İşçinin aynı işverenin yanında sigortalı olarak en az bir yıl çalışmış olması halinde kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Bir yıldan az çalışmış olan işçi kıdem tazminatına hak kazanamamaktadır.
İşçinin iş sözleşmesini haklı feshetmiş olması yahut haksız olarak iş yerinden çıkartılmış olması: İşçinin iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız olarak feshedilerek işten çıkartılması kıdem tazminatı için zaruri bir şarttır. Yine işçi tarafından da iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanılabilmektedir. Ancak bu feshin işçi tarafından haklı bir sebebe dayandırılması gerekmektedir.
İşçi Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Alır?
Aşağıda belirtilen nedenlerin varlığı halinde iş sözleşmesinin işçi tarafından tek taraflı olarak feshedilmesi, işçi için haklı fesih nedeni sayılmaktadır. Dolayısıyla kıdem tazminatına hak kazanabilirler.
- İşçinin geçerli bir sağlık sorunu nedeni ile iş sözleşmesini feshetmiş olması,
- İşveren tarafından işçinin hak etmiş olduğu alacakların ödenmemesi,
- İşverenin işçiye karşı suç işlemesi,
- Zorunlu askerlik hizmeti zamanın gelmiş olması,
- İşveren tarafından işçi ile önceden anlaşılmış olan iş koşullarında esaslı değişiklik yapılması,
- İşçinin emeklilik talep etmesi,
- Kadın işçinin evliliği,
- İşçinin sendika yöneticisi olması,
- İşçinin ölümü (mirasçıları tarafından talep edilmelidir)
İşçi Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Alamaz?
Aşağıda belirtilen nedenlerin varlığı halinde iş sözleşmesinin işveren tarafından tek taraflı olarak feshedilmesi, işveren için haklı fesih nedeni sayılmaktadır. Dolayısıyla kıdem tazminatına hak kazanamayacak ve kıdem tazminatı alma şartları işçinin uhdesinde bulunmayacaktır.
- İşçinin işverene karşı sadakat yükümlülüğünü veya rekabet yasağını ihlal etmiş olması
- İşçinin kendi kusuruyla hastalanması ve çalışamayacak hale gelmesi
- İşçinin işe girerken işverene yanıltıcı veya yalan bilgi vermesi
- İşçinin, işveren veya ailesine karşı kötü veya ahlak dışı eylemlerde bulunması
- İşçinin, işyerinde Türk Ceza Kanunu kapsamında suç içeren eylemlerde bulunması
- İşçinin, işverenin meslek veya şirket sırlarını ifşa etmesi
- İşçinin, yedi gün veya daha fazla hapis cezası gerektiren suç işlemesi
- İşçinin, mazeretsiz ve izinsiz olarak devamsızlığı
- İşçinin, kendisinin veya diğer işçilerin iş güvenliğini tehlikeye düşürecek eylemlerde bulunması yahut kusuruyla kazalara sebep olması
Kimler İş Kanunu’na Göre Kıdem Tazminatı Alamazlar
4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesi aşağıdaki iş ve meslek grubu içerisinde yer alan çalışanları işçi statüsünde saymadığından bu kişiler kıdem tazminatına hak kazanamamaktadır.
- Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar,
- 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar,
- Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
- Bir ailenin üyeleri ve 3’üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar,
- Ev hizmetlerinde çalışanlar,
- Çıraklar,
- Sporcular,
- Rehabilite edilenler,
- Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar. (Kaynak: Av.Baran Doğan)
Kıdem Tazminatı Hesaplama
Kıdem tazminatı şu şekilde hesaplanır: Diyelim ki işçi 5 yıl çalışmış olsun, son aylığı da 20.000 TL olsun. Bu durumda kıdem tazminatı 5 X 20.000 TL = 100.000 TL olacaktır. Kıdem tazminatı hesaplaması yapılırken işçinin en son maaşı baz alınarak hesaplama yapılmaktadır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 2017/15926 sayılı kararında kıdem tazminatının giydirilmiş ücretten hesaplanması gerektiğini belirtmiştir.
“Davacı dava dilekçesinde aldığı ücretini ve açıkça yemek ve servis yardımı yapılmadığını belirtmediği, kısaca kendisini sınırlamadığından ve tanık beyanları ile de bu husus ispatlandığından kıdem tazminatının belirlenen giydirilmiş ücretten hesabı gerekir. Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda giydirilmiş ücretten hesap edilen kıdem tazminatının hüküm altına alınması gerekirken davacı talebi olmadığı gerekçesi ile brüt çıplak ücretten kıdem tazminatının hesap edilmesi hatalıdır.”
Kıdem Tazminatı Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
Kıdem tazminatı zamanaşımı süresine tabidir. İşçi zamanaşımı içerisinde kıdam tazminatını işverenden talep etmek zorundadır aksi halde kıdem tazminatı alamayacaktır. Kıdem tazminatı zamanaşımı süresi iş akdinin feshinden itibaren 5 yıldır.
İşçi 5 yıllık zamanaşımı süresi içinde kıdem tazminatı talebiyle iş davası açmadığı takdirde, bir daha aynı işverenden kıdem tazminatı talebinde bulunduğunda davalı tarafın zamanaşımı itirazıyla karşılaşacak ve dava reddedilecektir.
