Karşılıksız çek düzenleme suçu bir çekin karşılıksız kalması ve alacaklı kişinin bu durumu fark edip şikayette bulunması üzerine ortaya çıkan bir suçtur. Borçlu olan kişi hem karşılıksız kalmış olan çekin bedelini hem de adli para cezasını ödemek durumunda kalır. Bu para cezası ödenmezse ya da kişi bunu ödeyemezse hapis cezası ile karşılaşabilmektedir. Karşılıksız çek düzenleme suçu, 5941 sayılı Çek Kanunu ile düzenlenmiştir. Çekte Karşılıksız İşlem Yapılmasına Sebebiyet Verme başlığı altında incelenmektedir. 5942 sayılı kanunda bu suça neden olan durumlar madde 5’te açıklanmıştır. Bu durumlar şunlardır:
- Çekin vadesinin gelmiş olması
- Çekin arkasına karşılıksız olduğu ile ilgili şerhin banka tarafından işlenmesi
- Çek sürecinde ibraz edilmesi
- Çek sahibinin çek süresi içinde şikayette bulunması
2009 yılında Resmi Gazete’de yayımlanarak 5941 sayılı kanun yürürlüğe girmiştir. Bu kanuna göre, düzenlenen karşılıksız çek suçunun tanımı ve bu doğrultuda korunan hukuksal değerler belirtilmiştir.
Öncelikle çekin tanımına bakacak olursak, bir bankaya hitap edecek şekilde yazılmış, ödeme emri taşıyan ve Türk Ticari Kanunu’na göre düzenlenen bir evraktır. Çeke ilişkin hükümler Türk Ticaret Kanunu madde 780’de ve devamındaki maddelerde açıklanmıştır. Ödeme aracı olarak ticaretin olmazsa olmazı arasında yer alan çeklerin üzerinde hitap edilen bankanın ticaret unvanı, düzenlenme yeri ve tarihi, ödeme yeri gibi önemli unsurlar yer alır. Çeklerin ödemesi için ilgili bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir.
Türk Ticaret Kanunu madde 796’da bir çek düzenlenmiş olduğu yerde ödenecekse bu durumda 10 gün, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay içinde itiraz etmelidir. Çekin düzenlendiği yerin ve ödeme yerinin yer aldığı farklı veya aynı kıtalarda uer almasına bağlı olarak 3 ay ve 3 ay olarak iki farklı süre belirlenmiştir.
Çeki alan işinin şikayetçi olması durumunda karşılıksız olduğuna dair işlemin yapılmasına neden olan kişi hakkında karşılıksız çek düzenleme suçu gerekçesi ile dava açılmaktadır. Çek, muhatap olan bankaya ibraz edilirse suç oluşmaktadır. Davanın açılması için çekin alacaklısı olan kişinin bu suçu öğrendikten sonra 3 ay içinde, her durumda 1 yıl içinde şikayet başvurusu yapması gerekir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Cezası
Karşılıksız çek düzenleme suçu cezası yasalar çerçevesinde verilen cezalar arasında yer almaktadır. Kişinin şikayetçi olmasıyla karşılıksız işlemin gerçekleşmesine neden olan fail hakkında karşılıksız çek düzenleme suçu nedeniyle cezai işlem uygulanmaktadır. Şikayet doğrultusunda karşılıksız çek düzenleyen kişiye ilk uygulanacak ceza adli para cezasıdır. Bu suç işlenmişse 1500 güne kadar adlı para cezası uygulanabilmektedir. Adli para cezasının miktarı Türk Ceza Kanunu madde 52’ye göre 20 ₺’den az ve 100 ₺’den fazla olmamakta ve kişinin sosyal ve ekonomik durumu göz önüne alınarak verilmektedir.
Mahkemece gerçekleştirilen adli para cezası iki yılı aşmamak üzere dört taksit halinde ödenebilir. Taksitler zamanı geldiğinden ödenmezse kalan borcun tamamının tahsil edilip ödenmeyen miktarın hapis cezasına çevrilmesine ilişkin hükümler mahkeme tarafından karar verilir. Ön ödeme ve uzlaşma kararları da alınabilmektedir.
Çek Kanını madde 5’te karşılıksız çek düzenleme suçuna yol açan çekin sahibi olan tüzel ve gerçek kişilerle ilgili çek düzenleme ve çek hesabı açma yasayı verilmektedir. Hakkında bu karar verilmiş olan kişiler, ellerinde bulunan çek destesini ve düzenlenmiş ancak henüz tahsil edilmemiş çekleri ilgili bankaya vermek zorundadır.
Karşılıksız çek nedeniyle şikayetçi olunduğunda borçlu kişi karşılıksız olan çek bedelini ve adli para cezasını ödemek zorunda kalır. Bu miktarı belirlenen süre içinde ödeyemezse hapis cezası alır. Karşılıksız çeke ilişkin düzenlemeler Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu ile düzenlenmiştir. Çekin karşılıksız olması nedeniyle ödenmemesi söz konusuysa çekini ödeme almak için belli bir süre içinde ibraz edip karşılıksız çek olduğunu yine belli bir süre içinde tespit edilen hamilin de bazı hakları vardır.
Türk Ticaret Kanunu madde 783’e göre bir çekin düzenlenebilmesi için düzenleyen kişiye verilmiş bir karşılığın olması gerekir. Düzenleyen kişi bu karşılığa göre çek düzenleyerek muhatap ile düzenleyen kişi arasında bir anlaşma bulunması gerekir. Bu hükümlere uyulmazsa senedin çek olarak geçerliliği etkilenmemektedir. Çeki düzenleyen kişi muhataba göre çekin bir kısmının karşılığının hazır olması durumunda muhatap kişi bu miktarı ödemek zorundadır.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Şartları
Karşılıksız çek düzenleme suçu şartları şunlardır:
- Çek anlaşmasının yapılmamış olması
- Çek hükmünde olması
- Yapılacak ibrazın çeki bulunduran yetkili kişi tarafından yapılması
- Gerekli süre içinde ibraz işleminin gerçekleşmesi
- Karşılığının olmadığının tespit edilmesi
- İhtiyati tedbir kararının olması
- Konkordato kararının olması
Karşılıksız çek düzenleme suçuyla yargı görevi Çek Kanununda belirtildiği üzere İcra Ceza Mahkemeleridir. Şikayette bulunacak olan kişinin İcra Ceza Mahkemesine yapacağı başvuru ile süreç başlamaktadır. Yapılacak olan şikayetin yargıya taşınabilmesi için adli soruşturmaya ya da iddianameye gerek duyulmaz. Hamilin şikayeti icra mahkemesine iletildiği an dava başlar.
Karşılıksız çek sebebiyle açılacak davalar hesabın sahibi olan kişinin ya da şikayetçi olan kişinin yaşadığı yerde bulunan İcra Mahkemesinde görülür. Çekin tahsili için bankaya ibrazın gerçekleştiği ve çek hesabının açılmış olduğu banka şubesinin yer aldığı yerlerdeki İcra Mahkemelerinde de görülebilmektedir.
Yargılama usullerine göre gerekli işlemler gerçekleşir. Bu dava süreci boyunca bir avukatla çalışmak önemlidir. Dava türü ne olursa olsun avukatlar kişilerin haklarının korunması adına büyük rol oynamaktadırlar. Hukuksal süreçler çoğu zaman karmaşık olabileceği için hukuk alanında avukatlar kadar bilgili olmayan bireyler, süreci nasıl başlatacaklarını ya da yöneteceklerini bilemeyebilirler. Bu durumda avukatlar hem kişinin haklarının korunması hem de dava sürecinin takip edilebilmesi için işlemler gerçekleştirirler. Böylece dava yakından takip edilebilir ve kişiler haklarından haberdar olurlar.
Çek Karşılıksız Çıkarsa Ne Olur?
Bir çek karşılıksız çıkmışsa yaşanacak durumlardan bazıları şunlardır:
- Muhatap banka tarafından gerçekleştirilmesi gereken karşılıksızdır işleminin yapılması
- Hamilin borçlulara başvuruda bulunma hakkı
- Keşideciden yüzde on oranında tazminat alabilme ve zararların karşılanmasını talep etme hakkı
- Muhatap banka tarafından karşılıksız çek hakkında bildirim yapılması
- Yasal garanti bedelinin ödenmesi
Çek Kanununa göre karşılığı olan çek hesabın yer aldığı bankanın bir şubesine ibraz edilirse ve hamilin eper varsa vergi kimlik numarası tespit edilir ve ödeme gerçekleşir. Fakat çek, hesabın yer aldığı banka şubesinden başka bir şubeye ibraz edilmişse o şube tarafından karşılığı sorularak ödenmektedir.
Karşılıksız olan her çek için bankanın çek bedelini aşmayacak şekilde 1000 ₺ ödeme zorunluluğu vardır. Çek beledi 1000 ₺’den az ise kanuna göre ödenmesi öngörülen miktar gerekli sürede hamile ödenmezse bu aşamada çekin hamiline her gün için binde üç oranında gecikme cezası ödenmektedir. Kısmen çek karşılığı varsa bu durumda çek bedeli 1000 ₺ ya da daha az ise çek bedeli açılmadan kısmi karşılığın 1000 ₺’ye tamamlayan miktarı ödenmektedir. Karşılıksız çek ya da kısmi karşılıksız çek durumlarında ne yapılması gerektiği hukuki danışmanlar veya avukatlar aracılığıyla daha net bir şekilde öğrenilebilir.
